Van de aftrap in Amsterdam tot aan het laatste feestje in Leipzig: Gaea Schoeters was er overal bij. Als auteur van de spannende, onthutsende roman ‘Trofee’ (in het Duits vertaald door Lisa Mensing) en als vertegenwoordiger van het collectief Fixdit kreeg ze een ereplaats in het programma van het gastlandschap in Leipzig. Gaea hield voor ons een dagboek bij.
Gert Mothes
Amsterdam, 23 januari 2024
Omgeven door boeken in het prachtige Nederlandse Letterenhuis trappen Mireille Berman, medewerker van het Nederlands Letterenfonds en coördinator van het gastlandschap, en Paul Hermans, directeur van Literatuur Vlaanderen, het Vlaams-Nederlandse gastlandschap af. Om de tafel: een dertigtal Duitstalige journalisten, die twee dagen lang kennismaken met de deelnemende auteurs. Curatoren Bettina Baltschev en Margot Dijkgraaf stellen de vijf speerpunten van het gastlandschap voor:
- nieuwe stemmen, nieuwe perspectieven
- aandacht voor kinder- en jeugdliteratuur
- zonder vertalers geen wereldliteratuur
- literatuur is meer dan papier
- duurzaamheid, ook literair.
Dat dit geen vage slogans zijn, zal ik in de maand die volgt aan den lijve ondervinden. Punt één, nieuwe stemmen, nieuwe perspectieven, kunnen we even later al afvinken, na de literaire speeddates.
Meteen volgt ook een vuurdoop: een interview voor de Oostenrijkse televisie. Toen Zsolnay, mijn uitgever in Wenen, de rechten van ‘Trofee’ kocht, beloofde ik hen in anderhalf jaar Duits te leren. Trouw keek ik elke zondag naar ‘Tatort’, speelde dagelijks Duolingo en worstelde me door een paar online cursussen van het Goethe Instituut. Foutloos spreek ik het zeker niet, maar gelukkig blijken de Duitsers grammaticaal vergevingsgezind te zijn voor buitenlanders.
Berlijn, 31 januari 2024
Diezelfde waardering voor mijn enthousiaste pogingen merk ik ook de week nadien, op de persconferentie in Berlijn. In één moeite door nemen we daar mijn ‘Kopje Koffie’ op, de Nederlands-Vlaamse boekenpodcast waarin Nederlandstalige auteurs met een nieuwe Duitse boekvertaling over hun werk vertellen. Intussen vind ik mijn woorden al dubbel zo vlot.
Keulen, 16 februari 2024
De Lange Nacht der Niederlandische und Flämische Literatur is de officieuze boekvoorstelling van ‘Trophaë’, excellent naar het Duits vertaald door Lisa Mensing. Enigszins overdonderd stel ik vast hoe literatuur in Duitsland omkaderd (en gewaardeerd) wordt: drie uur lang zit een bomvolle zaal ademloos te luisteren naar (simultaan getolkte) interviews met relatief onbekende buitenlandse auteurs, afgewisseld met door acteurs voorgelezen fragmenten. Het programma wordt nadien twee keer integraal uitgezonden op de radio. Ook voor mij is het een fijne (her)ontdekking van het werk van Gerbrand Bakker, Lize Spit, Fien Veldman, Jaap Robben en Peter Zantingh; zo vaak zien we elkaar niet.
Nadien blijf ik hangen met Lisa, met wie ik het (gelukkig) erg goed kan vinden, want je vertaler is je ambassadeur: haar leesrapport overtuigde de uitgeverij en het is dankzij haar taalgevoel dat het boek stilistisch zo geprezen wordt. In het buitenland ben je als auteur (maar) zo goed als je vertaler, en hun werk blijft te vaak ongezien. Daarom interview ik mijn vertalers, voor mijn blogreeksje ‘Found in Translation’. Check punt twee: zonder vertalers geen wereldliteratuur. Zeker nu we zoveel (jonge) lezers verliezen aan het Engels, is hun werk van onschatbare waarde om de diversiteit van de Europese literatuur te waarborgen. We verbazen ons ook over de culturele verschillen in recensies: de plot weggeven is hier vaste prik. Jammer, want je leest anders als je vooraf weet wat volgt. Positief is dan weer hoeveel aandacht er in interviews gaat naar stijl, intertekstualiteit en vorm; hier krijgt het boek duidelijk voorrang op het autobiografische.
Berlijn, 17 februari 2024
Vanuit Keulen spoor ik naar Berlijn, waar ik samen met de andere auteurs van Fixdit, een collectief dat ijvert voor gendergelijkheid in de letteren, op estafette-residentie ben in het Literarisches Colloquium (LCB). Een maand lang zullen we hier met Duitse Kolleginnen brainstormen over (oplossingen voor) seksisme en een internationaal manifest voorbereiden. En ook elkaar beter leren kennen, want sommige van mijn Nederlandse collega’s zie ik hier voor het eerst in het echt. We wandelen, praten, organiseren workshops en publieksavonden, ontmoeten in de digitale Vooo-space Indische collega’s en wisselen kennis en ideeën.
Het is ook in het LCB dat ik ‘Trophaë’ officieel voorstel, samen met ‘mijn’ vertaler Lisa. De leesexemplaren die Zsolnay nog voor verschijning naar journalisten, bloggers en boekhandelaren stuurde, blijken een goeie zet: de buzz groeit elke dag. Getuige: de uitnodiging van televisiezender ZDF om voor hun cultuurmagazine ‘Aspekte’ te gaan kleiduifschieten. De ochtend na de boekvoorstelling sta ik voor dag en dauw met presentator Jo Schück op de schietstand. En ik moet toegeven: als ik raak schiet, knalt mijn adrenaline de hoogte in.
Wenen, 17 februari 2024
Vanuit Berlijn reis ik naar Wenen, waar het geweldige team van Zsolnay, dat naast uitgever ook voor agent en persbureau speelt, de dag flink volgepland heeft. Drie uur lang volgen de journalisten elkaar op, daarna interviewt uitgever Bettina Wörgötter me in een van de grootste boekhandels van de stad; de eigenares voorspelt het boek een schitterende toekomst. Niks mooiers dan een compliment van een boekhandelaar, want wie weet beter wat er leeft in de letteren? En dus volgt nog een rondje speeddates met journalisten en boekhandelaars, tijdens het diner op de Vlaamse Vertegenwoordiging. Tegen middernacht is mijn Duits op.
Leipzig, 8 maart 2024
Internationale vrouwendag. Samen met componistes Annelies Van Parys en Sara Glojnaric maak ik de staat op van het seksisme en de (on)gelijke kansen in opera en muziektheater. Twee dagen later gaat in de Schaubühne Lindenfels onze kameropera ‘Notwehr’ in Duitse première: een stuk met twee grote vrouwenrollen en een van de allereerste lesbische liefdesscènes uit de operageschiedenis. Weer een grens verlegd, en meteen ook punt drie afgevinkt: literatuur is meer dan papier. In de hele stad hangen affiches, de zaal zit vol, het publiek is opvallend jong, de intendant van de opera van Leipzig dolenthousiast. Na de voorstelling melden zich nog geïnteresseerde programmatoren: de opmaat naar een vervolgtournee volgend jaar. Een maand lang is dit heerlijke theater de thuisbasis van de podiumkunsten tijdens het gastlandschap: flyers kondigen de komst van ‘Befallene Stadt’ aan, een van de Van Ostaijen-projecten van Matthijs De Ridder en deBuren. Ook hun tentoonstelling zal hier neerstrijken, zij aan zij met performances van podiumdichters.
‘Notwehr’ in Duitse première
Gent, 16 maart 2024
De Duitse zender ARD stuurt een camerateam naar Gent om een reportage te draaien voor ‘ttt - titel, thesen, temperamente’. Gisteren sprak ik een Zwitserse radiojournaliste, en tv-criticus Denis Scheck, zelf een fervent jager, bejubelde ‘Trophaë’ in ‘Druckfrisch’, een legendarisch boekenprogramma waar romans weleens in de prullenmand belanden — meteen goed voor een extra, derde druk, met zijn quote op de cover. Al die media-aandacht werpt vruchten af: Lisa meldt dat we op de bestsellerlijst van amazon.de staan.
De Duitse tv-criticus Denis Scheck, zelf een fervent jager, bejubelt ‘Trophaë’.
Leipzig, 21 maart 2024
Wie leest er nog? vraagt een poster in het station van Leipzig bij aankomst. Veel mensen, blijkbaar, want de Buchmesse trekt op vier dagen 283.000 bezoekers. Onmogelijk daarbij het gastlandschap over het hoofd te zien: de opvallende huisstijl duikt overal in het straatbeeld op. Naast de lezingen in het kader van Alles ausser flach heeft Zsolnay mijn programma goed gevuld: ik ben van ’s ochtends vroeg tot middernacht in de weer. Van de officiële opening van de gastlandstand ren ik naar de grote bühne van ARD. Ik bots er toevallig op Denis Scheck, die het boek opnieuw tipt, blijkbaar is hij echt fan; reden voor een snelle selfie.
Gaea Schoeters op de grote bühne van ARD.
Drie interviews later rep ik me terug naar de gastlandstand, waar Bundespräsident Frank-Walter Steinmeier langskomt. Als ik hem ‘Trophaë’ in de handen druk, verwijst hij naar het Duitse koloniale verleden in Namibië. “Niet eenvoudig." "Daarvoor dient literatuur: om na te denken over zaken die te complex zijn voor oneliners.” Nadien is het tijd voor ‘Kopje Koffie’ met Lisa Mensing, dan is het happy (netwerk)hour bij Zsolnay. Maar veel tijd om te blijven hangen is er niet, want ik moet naar de Schaubuhne voor een dubbelinterview met Connie Palmen — een eer & een uitdaging.
Gaea Schoeters geeft een exemplaar van ‘Trophaë’ aan Bundespräsident Frank-Walter Steinmeier.
Intussen speelt in het Gewandhaus ‘They have waited long enough’, een drieluik van Annelies Van Parys, Aftab Darvishi en Calliope Tsoupaki waarvoor ik de libretti schreef. Ikzelf zit alweer in de geïmproviseerde Nachtradio-studio van Matthijs De Ridder en Anna Eble, om samen met Lisa ‘Hohler Hafen’ voor te stellen. De dag erna breng ik het live, met sopraan Johanna Zimmer, tijdens het poëzieprogramma ‘Befallene Stadt’ (na het te hebben toegelicht in een leesatelier). Opnieuw valt me op hoe geconcentreerd het publiek luistert, anderhalf uur lang, naar behoorlijk complexe poëzie van Duitse en Nederlandse collega-dichters. En hoe vol de zaal zit, zoals bij alle optredens hier: er is altijd volk.
Leipzig is een geweldige beurs, omdat het een publieksbeurs is waar alles om auteurs draait: de lezingen, optredens en interviews vormen niet alleen het hart van de Messe, maar gaan door in de hele stad, waardoor de literatuur ver buiten de beurshallen resoneert. Samen met het hele ‘Trophaë’-team kijken we op café naar de uitzending van de ZDF-reportage. Bettina biecht op dat ze niet geloofde dat het me zou lukken Duits te leren: “Dat zeggen alle auteurs, maar het komt er nooit van. Dat jij het echt deed, is zo’n troef … Een boek lanceren doe je samen, als team: de uitgeverij en de auteur.”
Drie dagen lang draait de mallemolen door. Het ontbijt met de sympathieke journaliste van ‘Eselsohr’, een tijdschrift over kinder- en jeugdliteratuur, loop ik door een dubbele boeking mis, maar als ik haar toevallig tegen het lijf loop op de beurs, belooft ze me mijn kinderboek ‘(N)Iets’ (dat ik met Gerda Dendooven maakte) mee te nemen naar de beurs in Bologna, “want dat moet absoluut een Duitse uitgever vinden.” Op de valreep dus punt vier: aandacht voor kinder- en jeugdliteratuur.
De slotavond in de Schaubühne is één groot feest vol Vlaamse en Nederlandse auteurs. Maar de plicht roept: ik moet huiswaarts, voor de première van ‘Dead Ladies Show 11’. Moe maar tevreden stap ik op de trein, die voor één keer zowaar punktlich rijdt. Als dit verslag iets minder spitant is dan normaal, ligt dat er wellicht aan dat de afgelopen maand nogal … euh … vol was. Maar straks ga ik weer door, met lezingen in Basel en Berlijn, Zurich en Bremen, Esslingen en Weinfelden, München en Munster. De vijfde druk rolt van de persen, er is interesse in de filmrechten en Zsolnay wil volgend jaar opnieuw een boek van mij uitbrengen. Ziedaar punt vijf: duurzaamheid, ook literair.
Succes kun je maken. ‘Trophaë’ was de afgelopen weken te zien in zowat elk Duits, Oostenrijks en Zwitsers cultuurprogramma op tv en radio. Al die interviews waren inhoudelijk sterk — niks werd opgeleukt of verkleuterd, zelfs tijdens het kleiduifschieten ging het over literaire stijl, white gaze en post-koloniale wereldpolitiek. Het gevolg? Mijn boek ligt met aanbeveling in alle boekhandels, haalt allerlei lijstjes en de verkoop loopt uitstekend. Dank aan Literatuur Vlaanderen, Niederlande & Flandern 2024 en uitgeverij Zsolnay om dat alles mogelijk te maken. Ondersteuning werkt. Excelleren doen we al, laat ons al dat moois vooral blijven exporteren. En erin geloven. Want we hebben zoveel kwaliteit in huis: de Vlaamse letteren zijn alles behalve vlak!