In 2024 werd op vraag van het BoekenOverleg een onderzoek uitgevoerd naar persoonskenmerken en vormen van discriminatie en uitsluiting in de boekensector in Vlaanderen en Brussel. Meer dan 500 professionals uit de boekensector vulden de bevraging in. Lees hieronder tien belangrijke inzichten uit het onderzoek.
Door middel van kwantitatieve data brachten we (intersectionele) persoonskenmerken zoals genderidentiteit, herkomst en opleiding in kaart, om een zicht te krijgen op de representatie van diverse groepen binnen de sector. Daarnaast polsten we naar ervaringen van uitsluiting en discriminatie, zoals leeftijdsdiscriminatie en jobonzekerheid. Door middel van frequent onderzoek willen we een representatief beeld van de volledige boekensector schetsen, van maker tot boekverkoper.
1. Hoe ouder, hoe meer evenwicht in de genderverhouding
Cisgender vrouwen zijn over het algemeen sterk vertegenwoordigd in de boekensector, met in vrijwel elke leeftijdscategorie een overrepresentatie ten opzichte van cisgender mannen en genderexpansieve personen. Dit onevenwicht vermindert naarmate de leeftijd van de deelnemers toeneemt. In de leeftijdscategorie van 65 jaar en ouder is er zelfs een ommekeer zichtbaar, waarbij cisgender mannen meer vertegenwoordigd zijn dan cisgender vrouwen. Dit suggereert dat de genderverdeling in de sector, hoewel nu nog uit balans, met de jaren een verschuiving doormaakt.
2. Combinatie zorgtaken en werken impacteert het welzijn
Meer dan 50% van de deelnemers geeft aan soms of vaak een psychologische impact te ervaren door de combinatie van zorgtaken en het werken in de boekensector. Deze zorglast lijkt een aanzienlijke invloed te hebben op het welzijn van de professionals in de sector.
3. Een hoge opleidingsgraad
De boekensector kenmerkt zich door een hoge opleidingsgraad: 59% van de bevraagden heeft een academische master, 20% een professionele bachelor. Liefst 1 op de 10 deelnemers behaalde een doctoraat. Wat ook opvalt: bijna een kwart van alle langopgeleide professionals in de boekensector volgde een professionele schrijf-, vertaal- of illustratieopleiding.
4. Een homogeen beeld op vlak van taal, nationaliteit en herkomst
Het onderzoek toont een homogeen beeld van de boekensector wat betreft taal, nationaliteit en herkomst. 92% identificeert hun herkomst als West-Europees. Dit roept de vraag op of dit een accurate weerspiegeling is van de realiteit, of dat het eerder een beperking van het onderzoek betreft. Mogelijk wordt de diversiteit binnen de sector niet volledig zichtbaar door de manier waarop de data verzameld of gepresenteerd wordt. Ook wat betreft nationaliteit krijgen we een vrij homogeen beeld van de sector. 84% heeft een Belgisch paspoort. 6% van de gaf aan ook een tweede nationaliteit te hebben, zoals Nederlands (17%) en Brits (17%).
5. Genderkloof in de hiërarchische structuur
Er is een duidelijk genderonevenwicht in de verdeling van leidinggevende en uitvoerende functies. 39% van de mannelijke deelnemers bekleedt een leidinggevende functie, terwijl dit slechts 27% is bij de vrouwelijke deelnemers. Anderzijds vervult 28% van de mannelijke deelnemers een louter uitvoerende functie, in vergelijking met 32% van de vrouwelijke deelnemers.
Rolverdeling vrouwen
Rolverdeling mannen
Deze cijfers wijzen op een ongelijkheid in de spreiding van leidinggevende rollen, waarbij mannen meer vertegenwoordigd zijn in deze functies, terwijl vrouwen vaker in uitvoerende posities werken. Dit weerspiegelt een genderkloof in de hiërarchische structuur.
6. Werknemers en zelfstandigen
Bijna de helft van de deelnemers heeft een looncontract, waarvan 55% voltijds en 42% deeltijds werkt. 85% van de werknemers heeft een contract voor onbepaalde duur. Veel deelnemers werken bij meerdere organisaties of zijn zelfstandige in bijberoep. De zelfstandigen in de boekensector zijn ongeveer gelijk verdeeld tussen zelfstandigen in hoofdberoep (met een eenmanszaak) en in bijberoep (als freelancer).
Uit de resultaten blijkt ook dat mannen vaker op zoek gaan naar aanvullende inkomsten uit niet-literair werk en dat vrouwen vaker op zoek gaan naar aanvullende inkomsten binnen de boekensector.
7. Bruto maandinkomen lager dan € 2.000
Het onderzoek toont dat het merendeel van de deelnemers een bruto inkomen heeft lager dan € 2.000. Van de 197 deelnemers met een inkomen onder € 2.000 is 86% zelfstandig literair maker. Ook in de inkomenscategorie tussen € 2.000 en € 2.500 is het aandeel literaire makers het grootst, met 63%.
8. Minderheid heeft een beperking of gezondheidsaandoening
63 deelnemers gaven aan een fysieke beperking of langdurige gezondheidsaandoening te hebben, waarvan 16% een zichtbare beperking heeft. Meer dan 60% van de deelnemers heeft het afgelopen jaar minder kunnen werken door hun aandoening, en 56% heeft aanpassingen nodig wat betreft aanwezigheid op het werk.
70 deelnemers gaven aan een neurodiverse diagnose of mentale aandoening te hebben, waarvan 7% een zichtbare beperking heeft. 64% heeft het afgelopen jaar minder kunnen werken door hun beperking. 54% heeft aanpassingen nodig voor hun aanwezigheid op het werk.
9. 36% van de deelnemers werd benadeeld, uitgesloten of gediscrimineerd
36% van de deelnemers gaf aan ooit benadeeld, uitgesloten of gediscrimineerd te zijn op basis van persoonskenmerken zoals genderidentiteit, huidskleur, opleidingsachtergrond en fysiek vermogen. Van de 148 deelnemers die dit bevestigden, had 45% ervaring met leeftijdsdiscriminatie, terwijl 35% discriminatie op basis van genderidentiteit of expressie ervoer.
Discriminatie op basis van nationaliteit, herkomst of opleidingsachtergrond werd door respectievelijk 16% en 10% ervaren. Weinig deelnemers gaven aan benadeeld te zijn op basis van fysieke gezondheid, vermogen of religie.
10. Discriminatie, uitsluiting en benadeling zijn vaak structureel
Ervaringen met discriminatie, uitsluiting en benadeling beperken zich vaak niet tot een eenmalig feit, maar zijn meestal zichtbare of onzichtbare uitingen van een structureel groter probleem. Uit de antwoorden bleek dat vormen van discriminatie voornamelijk aanwezig zijn op de werkvloer, maar ook op verplaatsing – denk aan literaire evenementen of festivals, lezingen en netwerkmomenten.
Ook in contact met de media en online zijn vormen van discriminatie regelmatig aanwezig. Het is dan ook de verantwoordelijkheid van de hele boekensector om duurzame stappen te zetten naar een veiligere en diversere professionele omgeving voor iedereen.
Lees het volledige rapport
Dit onderzoek werd voor de eerste keer uitgevoerd in 2024 en geldt dus als een nulmeting, uitgevoerd door Literatuur Vlaanderen in samenwerking met andere culturele sectoren. We zullen deze bevraging met een zekere frequentie herhalen om zicht te krijgen op tendensen en evoluties. Zo meten we ook de impact van acties die gericht zijn op meer diversiteit en inclusie in de boekensector.