Duitsland leert nieuwe generatie Nederlandstalige auteurs kennen

De Nederlandstalige literatuur staat van 21 tot 24 maart in de kijker op de Leipziger Buchmesse, de grootste publieksboekenbeurs van Duitsland. Tegelijk vindt Leipzig Liest plaatst, het grootste literaire stadsfestival van Europa met 2.500 evenementen op 300 podia in de stad, goed voor alles samen zo’n 274.000 bezoekers. Leipzig is daarom de place to be voor onze delegatie van 41 auteurs en illustratoren om zich te tonen aan het brede Duitse publiek via ongeveer 100 voorstellingen, vier tentoonstellingen en drie digitale literatuurinstallaties.

Het gastlandschap draagt als motto ‘Alles ausser flach’. Want literatuur uit Vlaanderen en Nederland is allesbehalve vlak maar net heel gevarieerd, geëngageerd, met humor, innovatief, duurzaam en uitdagend. Het programma dat het Duitse publiek krijgt voorgeschoteld, is veelomvattend en rijk. In dit bericht lichten we er enkel de Vlaamse delegatie uit. Op allesausserflach.de vind je alle optredens en voorstellingen, van Vlaamse, Nederlandse én Duitse auteurs die vaak met elkaar in dialoog gaan.

Alweer een gastlandschap?

Waarom opnieuw – na de Frankfurter Buchmesse in 2016 – een gastlandschap? Duitsland is nog altijd de springplank naar de rest van de wereld, én het land waar uitgevers met de grootste interesse onze boekenmarkt volgen, en een trouw lezerspubliek onze literatuur leest. Het gastlandschap zorgde toen voor een nieuwe impuls voor de hele Nederlandstalige boekensector, door de groei van het aantal vertalingen in het Duits én nadien in veel andere talen.

Ook nu rekenen we op een hernieuwde boost voor de bekendheid van onze literatuur in het buitenland, waar een nieuwe generatie auteurs, vertalers én hun Vlaamse en Nederlandse uitgevers de vruchten van plukken. In aanloop naar het gastlandschap op de Leipziger Buchmesse telden we de jongste twee jaar meer dan 120 vertalingen uit het Nederlands in het Duits, en er zijn er nog op komst.

Nieuwe stemmen, nieuwe perspectieven

Sinds het Nederlands-Vlaamse gastlandschap op de Frankfurter Buchmesse in 2016 is de wereld veranderd. En als de wereld verandert, verandert de literatuur. Dat willen we in Leipzig laten zien.

Persoonlijk engagement is kenmerkend voor het werk van de nieuwe generatie auteurs. Politieke thema’s als klimaatcrisis, genderongelijkheid en racisme spelen als vanzelfsprekend een rol in hun werk. Straatrumoer en debat zijn duidelijk terug te vinden, maar worden vaak op een lichte toon beschreven, doorspekt met humoristisch commentaar.

Zo haalt Gaea Schoeters in haar spannende, onthutsende roman ‘Trofee’ de witte, neokoloniale blik op Afrika onderuit. Dichters Maarten Inghels en Charlotte Van den Broeck beschouwen, geëngageerd en met humor, de wereld om ons heen.

In het Deutsches Buch- und Schriftmuseum vindt de tentoontelling ‘Schön mich kennenzulernen. Comic und Autobiographie’ plaats. Waar in Duitsland nog wel eens naar strips wordt gekeken als ‘een raar medium voor kinderen die niet willen lezen’, beschouwen wij in Vlaanderen het genre al jaren als een culturele aanwinst die nieuwe perspectieven biedt op de problemen en uitdagingen van een complexe wereld. Met werk van zeven stripauteurs, met uit Vlaanderen Karolina Szejda, Ephameron en Judith Vanistendael. Die laatste gaat ook met Joris Mertens en de Franstalige Clara Lodewick in gesprek om te ontdekken of er zoiets bestaat als 'de Belgische strip'.

Daarnaast treden ook deze Vlaamse auteurs in Leipzig op, elk met hun eigenzinnige insteek: non-fictieauteur Matthijs de Ridder, en fictieschrijvers Angelo Tijssens, Lize Spit en Annelies Verbeke.

Uitdagende kinder- en jeugdliteratuur

Iedereen in de internationale uitgeefwereld is het erover eens: de kinder- en jeugdliteratuur uit Nederland en Vlaanderen is uitdagend, vernieuwend en spannend. We brengen een delegatie van tien bekroonde, internationaal vertaalde jeugdboekenauteurs naar Leipzig. Onder hen de Vlaamse illustratoren Leo Timmers, Arevik d'Or en Melvin, en auteurs Stefan Boonen en Michael De Cock. Eselsohr, een Duits tijdschrift voor kinderliteratuur, springt alvast mee op de kar en maakt van zijn februarinummer een special over Nederlandse en Vlaamse jeugdliteratuur.

De kunst van het vertalen

Zonder vertalers geen wereldliteratuur, en geen internationale bekendheid voor Nederlandstalige auteurs. Zij krijgen dan ook een prominente plaats in ons gastlandschap, met aandacht voor de ambachtelijke kant van vertalen: hoe gaat een literaire vertaler te werk? Hoe vertaal je poëzie, zijn er onvertaalbare woorden, waar bevinden zich die vermaarde ‘valse vrienden’?

Op de website van Alles ausser flach kun je de interviewserie ‘De eerste zin’ lezen, waarin vertalers Nederlands-Duits vertellen over de vaak betekenisvolle eerste zin van een door hen vertaald boek. Tijdens de Buchmesse komen tal van vertalers Nederlands-Duits aan het woord op het Übersetzerzentrum en op onze stand, met onder meer Lisa Mensing, Gerd Busse, Ruth Lobner, Andrea Kluitmann en Bettina Bach. Ook de Else Otten-vertaalprijs, voor de beste vertaling uit het Nederlands in het Duits, reiken we tijdens de beurs uit met een feestelijk programma. De prijs gaat naar Simone Schroth en Christina Siever voor ‘Ich will die Chronistin dieser Zeit werden. Sämtliche Tagebücher und Briefe. 1941-1943’ van Etty Hillesum, uitgegeven door C.H. Beck Verlag.

Literatuur buiten het boek

Literatuur beperkt zich al lang niet meer tot papier. In Leipzig tonen we vernieuwende literaire projecten in een multimediale omgeving.

Zo nemen we de StoryScope, de moderne toverlantaarn, in 2024 opnieuw mee. In deze installatie toveren bijzondere auteurs samen met kinderen de mooiste verhalen op het scherm. VER is de virtual reality-installatie die je een gedicht laat ‘ervaren’. En dan is er nog de spectaculaire Poetry Booth: ga voor de spiegel staan, maak een foto en razendsnel ‘bedenkt’ deze poëzie-machine een gedicht in de stijl van een bepaalde dichter.

Naast deze hybride digitale vormen van literatuur, zullen in de Schaubühne Lindenfels een aantal spoken word-artiesten samenwerken met hun vakgenoten in Leipzig. Samen maken zij fonkelnieuw werk, dat ze iedere middag zullen voordragen.

Duurzame materialen én inhoud

Duurzaamheid is een rode draad in het hele project. In de eerste plaats in het ontwerp en de realisatie van de beursstand waarvoor we samenwerken met het Brussels architectenbureau BabiniGeysen. We werken uitsluitend met gerecyclede of geleende materialen, en alles op de stand – van de tafels tot de wanden en van de gordijnen tot de lampen – wordt hergebruikt.

We gooien niet alles overboord van het vorige gastlandschap. Zo zullen Duitse fans opnieuw Charlotte Van den Broeck ontmoeten, die destijds in Frankfurt het evenement mocht openen samen met Arnon Grunberg. En ook de Nederlandse Connie Palmen en de Vlaamse Stefan Hertmans treden opnieuw aan. Literatuur is misschien niet de oplossing in tijden van oorlog en ellende, maar ze laat je wel de juiste vragen stellen. Dat doet Hertmans in zijn jongste essaybundel op magistrale manier.

Meer dan 150 Nederlands- en Duitstalige kunstenaars uit verschillende disciplines hebben zich laten inspireren door Paul van Ostaijens dichtbundel ‘Bezette stad’ (1921) om nieuwe artistieke vormen te ontwikkelen als antwoord op de crises van onze tijd. Wat drie jaar geleden begon met een lockdownproject op initiatief van Vlaams-Nederlands Huis deBuren en tientallen partners, is vandaag uitgegroeid tot een solide plan richting de herdenking van het honderdste sterfjaar van de dichter in 2028. Tijdens de Leipziger Buchmesse wordt de Vlaamse avant-gardist geëerd met zes evenementen en een tentoonstelling die zijn werk in relatie tot de grote vragen die ons vandaag bezighouden plaatsen.

En de focus op duurzaamheid gaat nog verder. Zo lanceren we opnieuw internationale samenwerkingen die niet stoppen als het gastlandschap ten einde loopt. In 2016 zag het drietalige tijdschrift Trimaran het licht: een dialoog tussen Duitse, Nederlandse en Vlaamse literatire makers. Tot vandaag loopt het magazine voort. Voor Leipzig corresponderen twee Nederlandse en één Vlaamse auteur (Aya Sabi) met drie Duitse auteurs in wat het Freundschaftsproject heet. Zij inspireren en beïnvloeden elkaar, en treden op in Nederland, Vlaanderen en Duitsland. Hun voorstelling ‘Je hebt een nieuw vriendschapsverzoek’ vindt trouwens in primeur plaats op 1 maart in het Goethe-Institut in Amsterdam en op 2 maart in De Studio in Antwerpen.