'Ik sta voor eeuwig dicht bij Jeroen Brouwers en Hendrik Conscience'

Het Letterenhuis, het literaire archief van Vlaanderen, moedigt auteurs, illustratoren en vertalers aan om een archief bij te houden, zowel analoog als digitaal. Als ze dat vervolgens schenken aan het Letterenhuis, komt het terecht in een collectie die geraadpleegd wordt door een ruim publiek. Van onderzoekers tot journalisten tot heemkundigen: iedereen geïnteresseerd in literatuur kan snuisteren in de archieven, verspreid over de vier kilometer lange kelder van het Antwerpse Letterenhuis. Auteur Diane Broeckhoven zette enkele jaren geleden de stap: 'Ik sta voor eeuwig dicht bij Jeroen Brouwers en Hendrik Conscience.'

Kostbaar erfgoed

Collectieverantwoordelijke Johanna Ferket maakt niet alleen graag ruimte vrij voor nieuw materiaal, maar ook tijd om toe te lichten waarom dit belangrijk is: 'Het is niet alleen een voorrecht om die manuscripten in handen te krijgen, het is een meerwaarde dat ze intact blijven. Samen geeft zo’n collectie een overzicht van ons literaire erfgoed. Een blik in ons archief geeft je inzicht hoe een tekst of illustratie tot stand komt, welke realisaties de doorslag geven in een carrière, of welke correspondenties een rol spelen in het werk van een literaire maker. Met de opkomst van digitale technieken wordt het inzicht in die processen minder zichtbaar. We moedigen makers dus aan om hier tijdens hun leven bij stil te staan zodat we ook binnen 100 jaar nog een tijdsbeeld kunnen weergeven.'

Dicht bij Conscience

Auteur Diane Broeckhoven, die intussen 2,34 meter met haar werk vulde, is blij dat de focus in dit archief niet op afgewerkt materiaal ligt, maar net op het proces. 'Het begon met een depotrondleiding. Ik genoot ervan om te zien wat allemaal bewaard blijft, tot en met de kringen van een portoglas op Willem Elsschots kladjes. Daarna schoot ik zelf in gang. In 2017 pakte ik zeven verhuisdozen in, die gelukkig werden opgehaald door collega Jan Lampo. Mijn persoonlijke archivaris Ingrid Nys kon daarmee aan de slag dankzij de structuur die ik aan de schriften en objecten gaf. In mijn huurhuis zouden mijn kinderen na mijn dood waarschijnlijk gehaast zijn om mijn kamers te ledigen. Nu ben ik er zeker van dat mijn werk hier een plek heeft, en sta ik voor eeuwig dicht bij Jeroen Brouwers en Hendrik Conscience.'

Johanna en haar collega’s namen de pluchen Boekenleeuw-prijs, het eerste gedicht dat Diane schreef voor de schoolkrant en de affiches van de vele lezingen die ze gaf, met open handen aan. Vooral de mechanische Olivetti-schrijfmachine, die Diane cadeau kreeg van haar vader en waarop ze vijftien boeken voltooide, krijgt een zuurvrije ereplaats. 

Niet te bescheiden

'Het Letterenhuis werkt met een tiental archivarissen en krijgt ook hulp van vrijwilligers', vertelt Johanna. 'De relatie met de auteur is intens omdat een archief ook persoonlijke zaken bevat. Discretie is essentieel en we laten iedereen vrij in zijn keuzes. Mocht Diane bijvoorbeeld bepaalde dingen onder embargo willen houden tot 50 jaar na haar overlijden, dan respecteren we die wens zonder twijfel. Dat valt wel eens voor, bij intieme briefwisselingen bijvoorbeeld. Tijdens het leven van de betreffende persoon is er sowieso toestemming nodig. Je hoeft ook niet alle materiaal in één keer te brengen. We kijken er bijvoorbeeld naar uit om later de vele notaboekjes van Diane in bewaring te krijgen. Die liggen nu nog in haar eigen schuif thuis.'

Soms vinden stukken geen plaats in het archief, maar dat komt zelden voor. Het Letterenhuis vindt het belangrijk om auteurs over de streep trekken om al tijdens hun leven hun werk te schenken.

Johanna vertelt dat zij en haar team vaak bescheidenheid opmerken bij auteurs. 'Zo beschreef Tom Naegels het als ‘het arrogantste wat hij in zijn leven gedaan had’. Hij is echter, door het opzoekingswerk voor zijn huidige roman, overtuigd geraakt van het belang van archiveren. Wat ons betreft is er ook ruimte voor een Spotify-playlist die elke dag speelde tijdens een schrijfproces, maar evengoed voor de vele digitale versies die een tekst heeft doorstaan voor publicatie. Hoe meer context we kunnen vergaren, hoe beter.'

Wat kun jij doen?

Ook Literatuur Vlaanderen wil auteurs aanmoedigen om een archief bij te houden en na te denken over de bewaring ervan. Daarom is in het reglement werkbeurzen voor auteurs en illustratoren voor 2022 informatie opgenomen over de werking van het Letterenhuis. Wie een aanvraag indient voor een werkbeurs, kan op het aanvraagformulier aanduiden of het Letterenhuis contact mag opnemen over het persoonlijke schrijversarchief. Zo hoopt Literatuur Vlaanderen auteurs warm te maken om hun bijdrage te leveren aan de collectie.

Praktisch

• Ontdek hoe je aan je archief van manuscripten, verzamelingen, objecten en persoonlijke documenten begint in 3 stappen.
• Stel je vragen aan het online letterenloket elke dinsdag tussen 13.30 en 16.30 uur.
• De laatste aanwinsten worden uitgelicht op de website, en sommige stukken krijgen aandacht in het magazine ‘Zuurvrij’.