In 2027 zijn Vlaanderen en Nederland gastland op de Gothenburg Book Fair, en de voorbereidingen daarvoor vangen vanaf dit jaar al aan. Behalve enkele collega’s reisde ook auteur Fleur Pierets eind september af naar het Zweedse Göteborg om deel te nemen aan enkele auteursprogramma’s. Hieronder lees je haar verslag.
De Sámi zijn de oorspronkelijke bewoners - indigenous peoples - van de regio Sápmi. Die streek, die vroeger bekendstond als Lapland, omvat grote noordelijke delen van Zweden, Finland, Noorwegen en het Kola-schiereiland in Rusland. Op de opening van de boekenbeurs in Göteborg en vanop de 23ste verdieping van de Gothia Towers met zicht op de lichtjes van het reuzenrad beneden, trakteren de Sámi ons op een joik, een van de oudste muziekvormen in Europa.
Later vergeleek een van de zangers de joik met het wervelen van het noorderlicht en volgens de mondelinge overlevering kregen de Sámi hun joik van feeën en elfjes uit het noordpoolgebied. Het was een belangrijk instrument om kennis en verhalen door te geven, maar in het begin van de zeventiende eeuw en met de komst van de missionarissen, werd die zangtraditie als zondig bestempeld en lange tijd werd het het Sámi-volk verboden hun eigen taal te spreken.
Vandaag zijn ze de eregasten op de boekenbeurs van Göteborg en daarmee is ook de toon gezet van deze veertigste editie: alle neuzen in dezelfde richting, de richting van de schrijvers, van de lezers en de allesoverkoepelende ruimte die wordt gegeven aan nieuwe stemmen. Stemmen die er altijd zijn geweest, maar die nu ook actief werden uitgenodigd om een podium in te nemen.
De seismografen van de tijd
Tijdens mijn eerste optreden, op de stand van EUNIC (European Union National Institutes for Culture) en op uitnodiging van de Delegation of Flanders in the Nordic Countries, praat ik over de kracht van verhalen. Ik ben ervan overtuigd dat wanneer je de geschiedenis en de maatschappij wilt begrijpen, je moet kijken naar wat de vertellers, de kunstenaars, de schrijvers hebben gedaan. Zij zijn de dromers, de zieners, de seismografen van de tijd. Ze geven niet noodzakelijk de juiste antwoorden, maar stellen wel de juiste vragen. En volgens mij ligt daar de insteek naar een inclusievere wereld: wat als we niet het probleem de grootste plaats geven, maar fantaseren over een nieuwe werkelijkheid? Wat als we het anders doen? Wat als?
Verhalen vertellen om verandering teweeg te brengen, om zoveel mogelijk mensen aan tafel te krijgen. Althans, dat is mijn missie. Want als we allemaal elkaars verhalen hebben gelezen en gehoord, dan hebben we overzicht. Dan begrijpen we elkaar en kunnen we er samen voor zorgen dat ‘de ander’ geen rechten wordt ontnomen. Dat we inclusiever zijn en dat ook vrouwen, mensen van kleur en queer personen deel uitmaken van het gesprek.
Na de speech praat ik met mensen uit Israël die met de slogan ‘not in my name’ een statement maken tegen de genocide, en met een vrouw die me bedankt omdat ze niet wist dat homoseksualiteit nog steeds illegaal is in zeventig landen. Ze spreekt haar ontzetting uit dat er in elf landen van die zeventig nog steeds de doodstraf op staat. Ze begrijpt het niet, dat soort discriminatie. Ze vertelt me dat het woord Sámi is geleend van het Proto-Baltische woord žēmē, wat ‘land’ betekent. Tegenwoordig vertalen ze het als Same. Sameland. Allemaal samen.
Een verzameling van dromen, verdriet, verlangens
Het is een thema dat ook wordt doorgetrokken in het seminarie ‘Transcending Heteronormativity Through Literature’. De zaal is vol en ik zit op het podium naast geweldige schrijvers zoals Tomasz Jedrowski (‘Zwemmen in het donker’), Robin Corminboef (‘Un été à M’) en Melania G. Mazzucco (‘Vita’). Lou Mattei, oprichter van PAGE 28, de enige LGBTQ+ boekhandel in Zweden, praat het gesprek aan elkaar en wil het hebben over het vermogen van taal en schrift om lichaam en ziel te bevrijden. Een onderwerp waar ik me in kan vinden, want zo voelt het soms om als queer persoon te leven: als een verzameling van dromen, verdriet, verlangens die niet noodzakelijk passen in de norm, maar waar we het toch mee moeten doen. Schrijven helpt. Het is een manier om de wereld te begrijpen, als handleiding, want er zit veel kracht in kwetsbaarheid.
Het publiek knikt unaniem als Tomasz spreekt over een queer familie. Over onze gave om elkaars verhalen in één blik te kunnen begrijpen, ook al hebben we elkaar nog nooit ontmoet. Herkenning. Sameland.
LoveLetter aan Alfhild Theresia Agrell
Later die dag en nadat legende Joyce Carol Oats de Gothenburg Book Fair's nieuwe achievement award – een beeldje van een zeemeermin – ontving en ze ook ‘in het echt’ de gulle persoon bleek te zijn die haar boeken doen vermoeden, ga ik schrijven in de bar van het hotel. Ik heb een project dat LoveLetters heet en waarbij ik vanuit elke stad waar ik praat een brief schrijf naar een vergeten vrouw van die stad. Naar de vrouwelijke schrijvers, de schilders, de activisten, de bohemiens, de pioniers ... Om de geschiedenis waarheidsgetrouwer te maken door ondervertegenwoordigde stemmen in het voetlicht te plaatsen. Om door middel van verhalen het verleden, heden en toekomst, inclusiever te maken.
Gezeten aan de bar schrijf ik naar Alfhild Theresia Agrell. In 1880 was ze een van Zwedens bekendste toneelschrijvers en schreef vooral over de ‘dubbele standaard’. Over genderongelijkheid. Ik denk aan Melania G. Mazzucco, die ik eerder in ons debat hoorde praten, en over haar meest recente boek ‘L’archittetrice’. Over het leven van Plautilla Bricci, de eerste vrouwelijke architect in de westerse geschiedenis, in het zeventiende-eeuwse Rome. Melania’s versie van mijn LoveLetter en ik hoop dat het een trend wordt.
De stuiptrekking van een oude wereld
Op het debat kreeg ik de eer het slotwoord uit te spreken en ik zei dat we in een verwarrende tijd leven. In een overgangstijd. Maar dat de samenleving waarvoor ik vecht alvast hier is. Die mag nog niet zijn ingeburgerd, en die mag nog veel weerstand krijgen, maar die is ontegensprekelijk hier. En ik hoop dat er later op deze tijd zal worden teruggekeken worden als een stuiptrekking van een oude wereld naar een nieuwe. Een wereld voor iedereen, niet alleen voor enkelen. En ook dat ik hoop snel terug te komen want mijn eerste boek ‘Julian’ wordt op dit moment vertaalt naar het Zweeds. Sommige mensen uit de zaal heten me nu al welkom.
In 2027 zijn Vlaanderen en Nederland gastland van de Götenborgse boekenbeurs. In de hallen loop ik tegen Paul Hermans aan en ik bedenk me dat de directeur van Literatuur Vlaanderen grote schoenen te vullen heeft na de Sàmi. Hij knikt instemmend en zegt dat het over meer zal gaan dan over frieten en bier. Ik geloof hem. Vlaanderen zit namelijk vol verhalenvertellers. Aan ons, samen, om alles vorm te geven.
Dankjewel aan:
Lotte & Geraldine van de Delegation of Flanders in the Nordic Countries. Flanders Literature.