Boektopia: een verhaal voor heel Vlaanderen

Je kunt er niet naast kijken: november is boekenmaand in Vlaanderen. De belevingsbeurs Boektopia gaat na een kick-off in Kortrijk voor het eerst ‘On Tour’, de VRT zet leesplezier in de spots op radio en televisie, en de Voorleesweek bereikt naast scholen nu ook woonzorgcentra. Een gesprek met Steven Van Ammel en Sylvie Dhaene, twee drijvende krachten achter deze bijzondere maand.  

Het dubbelinterview met literair programmator Steven Van Ammel en Iedereen Leest-directeur Sylvie Dhaene gaat door op 1 november. Dat zou de startdatum kunnen zijn van ‘November Boekenmaand’, maar een beetje lezer weet dat je niet alles letterlijk moet nemen. Boektopia, de grote belevingsbeurs waarmee de boekenmaand begint, opende al op 26 oktober en zit intussen op kruissnelheid. Op 1 november is het koppen lopen in Kortrijk Xpo, maar we vinden een rustige plek voor het gesprek. De hamvraag: wat ondernemen Van Ammel en Dhaene – met de steun van Literatuur Vlaanderen –  de komende weken?  

Er waait een nieuwe, literaire wind op deze vierde editie van Boektopia. Mogen we dat zo stellen? 

Steven: “Boektopia groeit, niet alleen in bezoekersaantallen (van 25.000 in 2021 naar 53.000 in 2024, nvdr) maar ook in de programmatie. Ik kreeg dit jaar de vraag om – bij wijze van pilootproject –  25 literaire activiteiten te organiseren op de beursvloer. Over alle genres heen, van poëzie en graphic novels tot literaire crime."

Steven: "Vandaag programmeerde ik bijvoorbeeld Lara Taveirne en Bart Moeyaert. Gisteren was er een uniek dubbelgesprek tussen Joke van Leeuwen en Thomas Lieske. Zij wonnen allebei de prestigieuze Constantijn Huygensprijs en hebben elk een nieuwe, historische roman uit. Zo’n duo staat hier gewoon naast de demokeuken van Piet Huysentruyt en de acteurs van ‘De Nachtwacht’. Maar ik zag hoe het publiek een uur lang aan hun lippen hing. Zoiets maakt mij bijzonder gelukkig.” 

Boektopia omschrijft zichzelf als een ‘boekenuniversum’ of een ‘belevenisbeurs’. Er is duidelijk de ambitie om méér te zijn dan een klassieke, commerciële beurs. Waarom houdt men toch vast aan een meerdaagse formule op een megalocatie? 

Steven: “We leven in een gemediatiseerde wereld. Een project als ‘November Boekenmaand’ heeft een grootse kick-off nodig. Op Boektopia worden radioprogramma’s uitgezonden en podcasts opgenomen. De beurs brengt, zoals de Antwerpse Boekenbeurs vroeger, het brede publiek op de been voor boeken. In het gezin waarin ik opgroeide waren er amper boeken, maar we gingen wel elk jaar naar de Boekenbeurs. Mijn ouders zagen dat wij het leuk vonden, dus we bleven gaan.” 

Sylvie: “Het valt op hoeveel gezinnen hier rondlopen met baby’s, kleuters, tieners en grootouders. Het is een echte familie-uitstap en dat is tof. De stand van Iedereen Leest staat in de jeugdhal, vlakbij de tent van het Voorleescircus, die wij mee onder onze hoede nemen. Meer dan 90 auteurs en 20 vrijwilligers lezen daar elke dag voor in blokken van 30 minuten. Op elk moment van de dag zit die tent vol geboeide luisteraars: het beste bewijs dat voorlezen, gewoon voorlezen, nog altijd werkt. Ik vind het prachtig als mensen dát idee mee naar huis zouden nemen.”  

Zo verschuift de klemtoon van ‘boeken verkopen’ naar ‘leesgoesting aanwakkeren’. Leesbevordering is een term die vaak valt in de context van November Boekenmaand. Is de missie van Iedereen Leest mainstream geworden? 

Sylvie: “Toen ik 10 jaar geleden directeur werd bij Iedereen Leest vond ik ‘leesbevordering’ vrij oubollig klinken. Intussen kreeg de term een nieuwe, frisse lading. Ons jongste congres stond volledig in het teken van ‘de leesbevorderaar’. De alarmbellen gaan al jaren af. Vlaanderen en Nederland scoren telkens weer  slecht in internationale onderzoeken naar leesvaardigheid bij jongeren. Dat heeft gezorgd voor een gevoel van urgentie en een breed, maatschappelijk besef: we moeten hier samen iets aan doen!"

"Laaggeletterdheid heeft zoveel negatieve gevolgen, een leesbevorderaar wil het tij doen keren. Lezen is goed voor de taalvaardigheid, creativiteit en algemene kennis, maar het bevordert ook de verbondenheid in een maatschappij. Want lezen scherpt het kritisch denken aan, de reflectie en de empathie.” 

Lees ook: Een boon voor levenskunstenaars in de klas

Steven: “Ik merk een grote gedrevenheid bij veel partners in het literaire veld. Ze reageerden gretig op het idee van ‘Boektopia on Tour’ - na de beurs in Kortrijk organiseren we nog 46 activiteiten met zo’n 90 schrijvers in vier verschillende steden. Er is een honger om samen te werken en dingen in gang te zetten, en dat zowel bij bibliotheken en boekhandels als culturele organisaties.” 

Sylvie: “Boektopia en November Boekenmaand worden gedragen door mensen en dat is essentieel. Ik heb een grondige hekel aan lege dozen. Soms wordt er een nieuw logo of een nieuwe hashtag gelanceerd, maar het is niets meer dan een marketingcampagne. Zoiets kost veel geld en verandert weinig. Terwijl je hier samenwerking en wederzijdse versterking ziet."

Laten we het nog even hebben over ‘Boektopia on Tour’. Na de beurs in Kortrijk gaat het boekenfeest nog vier weekends verder op meerdere locaties in Leuven, Antwerpen, Genk en Hasselt. Waarom die steden? 

Steven: “Dat was, geloof ik, nogal een boekhoudkundige beslissing (lacht). Uit een analyse van de bezoekers aan Kortrijk Xpo bleek welke provincies bereikt werden en welke niet.” 

Sylvie: “De minister vindt het – terecht – belangrijk dat Boektopia een verhaal voor heel Vlaanderen is. Door te werken met events in andere steden breid je het festival ook uit in de tijd.” 

Steven: “Er staan fantastische dingen op het programma in de vier steden. Lezers kunnen helemaal gratis gaan luisteren naar uiteenlopende auteurs, van Lize Spit en Arthur Japin tot de Duitse Judith Hermann of de Brit Geoff Dyer. We organiseren een sessie met schrijftips in samenwerking met Creatief Schrijven en een ontmoeting met vijf gevluchte schrijvers en de Vlaamse auteurs die hen begeleiden dankzij PEN Vlaanderen en Het Letterenhuis. Er zijn voorleessessies en een spoken word café, maar ook een expo van illustrator Klaas Verplancke en gesprekken met essayisten of vertalers.”  

November Boekenmaand werkt toe naar een orgelpunt: de Voorleesweek. Gaat ook die voor vernieuwing? 

Sylvie: “De Voorleesweek is een sterk merk, al meerdere decennia. Ook de VRT stapt mee in het verhaal. Op VRT 1 en VRT MAX komt er deze herfst een derde reeks van De voorleesclub waarin bekende gezichten een prentenboek voorlezen. En tijdens de Voorleesweek gaan bekende radiostemmen voorlezen in scholen en woonzorgcentra."

"Auteurs en vrijwilligers zullen er op bezoek komen en voorlezen. De slogan van deze Voorleesweek is ‘Lezen verrijkt je wereld’. De wereld van oudere of zieke mensen krimpt soms omdat ze het moeilijk krijgen om zelf te lezen of terechtkomen in een context met weinig boeken en weinig sociaal contact. Daar moet aandacht voor zijn. Voorlezen is ook een manier om verbinding te maken."

De boekenmaand is nog maar net bezig. Gebeurde er toch al iets onvergetelijks? 

Sylvie: “Iedereen Leest organiseert ook de Leesjury en we riepen de deelnemende leesbegeleiders en leerlingen op om dit jaar langs te komen op onze stand op Boektopia. We beloofden een kleine verrassing op vertoon van hun lidkaart. We hadden het niet verwacht, maar de trotse kinderen staan hier elke dag in de rij. Ouders willen weten of hun kind ook kan meedoen."

"Scholen en bibliotheken krijgen erkenning voor hun inzet – via de Leesjury brengen ze kinderen van 2,5 tot 18 jaar in contact met kwalitatieve, vaak minder gekende boeken. Het doet mij plezier dat kinderen hier fier komen melden dat ze bij de Leesjury horen. Zoiets geeft mij hoop.”