“Zonder liefde lukt het vertalen niet”

Leestijd: vier minuten

Een bloemlezing uit het oeuvre van Paul Snoek in een Russische vertaling voor een Oekraïens tijdschrift: toen we dat zagen passeren, keken we toch even verrast op. De vertaalster in kwestie, de Russische Anastasiya Andreeva die in Brussel woont, vertelt graag meer over het bijzondere project, en haar vertaalwerk voor en tijdens de oorlog. 

Wat betekent de oorlog voor jou? “De oorlog is het ergste wat me in mijn leven overkomen is. Elke oorlog is afschuwelijk, lelijk en zinloos. Iedereen die hem provoceert, is een dader en moet gestraft worden. Ik had nooit verwacht dat mijn vaderland die dader zou worden. Ook al begreep ik lange tijd dat het Russische regime crimineel en misdadig is, toch heb ik nu pas het gevoel dat ik me in een nachtmerrie bevind, dat wat er nu gebeurt, niet echt kan zijn. Maar het is echt. Ik heb een sterke band met zowel Rusland als Oekraïne. Poetin vernietigt niet alleen Oekraïne, waar iedere dag volwassenen en kinderen door bombardementen overlijden, maar ook zijn eigen land. Daarom ervaar ik dit conflict als een oorlog tegen alles wat me dierbaar is, tegen mijn Oekraïense en Russische vrienden en familieleden, tegen de Russische cultuur en taal, tegen de menselijkheid zelf. Maar ik ben er zeker van dat hij zal verliezen. Martinus Nijhoff heeft in 1943 ‘Gebed om vrede’, het 15de-eeuwse en opnieuw zeer actuele gedicht van Charles d'Orleans, vertaald. Hij stuurde zijn vertaling naar drukkerij De Blauwe Schuit. Terwijl de oorlog nog volop woedde, schreef een van de drie uitgevers, Dominee Henkels, toen: Dit jaar wordt niet gemakkelijk. Maar het zijn allemaal tekenen dat ie [Hitler] het niet zal kunnen volhouden: hij wordt langzaam maar zeker gewurgd. Ik zie hetzelfde voor Poetin.”

Is het daarom dat je vertaling ook bedoeld is voor een Oekraïens tijdschrift? “Het is belangrijk om Oekraïne op alle mogelijke manieren te steunen. Een publicatie in een Oekraïense tijdschrift is ook een soort van steun. Mijn bloemlezing met drieëntwintig gedichten van Paul Snoek is gepubliceerd in het literaire tijdschrift Khreschatyk, dat poëzie en proza in het Oekraïens en Russisch publiceert en tegenwoordig uitkomt in Duitsland. Na het begin van de oorlog stopte het tijdschrift alle medewerking met de auteurs, redacteurs en uitgeverijen in Rusland. Voor mijn vertaling kreeg ik een subsidie van Literatuur Vlaanderen die ik aan Oekraïense vluchtelingen schonk. Ik ben hen heel dankbaar voor de ondersteuning van mijn projecten. Ik zie in de praktijk hoe goed dat helpt om Vlaamse literatuur in andere landen te presenteren, om interesse in Vlaamse cultuur daar aan te wakkeren. Ik vind het geweldig.”

Waarom wilde je de gedichten van Paul Snoek vertalen? “Paul Snoek is een van mijn favoriete dichters. Zijn metaforisch en symbolisch rijke poëtische wereld staat in sommige aspecten dicht bij mijn eigen wereld. Ik kan niet zeggen dat ik al zijn gedichten even goed vind, sommige laten me onverschillig, maar er zijn er veel die ik wel mooi vind. Alle gedichten van hem die ik heb vertaald, raken me diep. Ik heb het hele oeuvre van Snoeks poëzie gelezen en ook veel artikels over hem en zijn leven, zoals het boek ‘De zwarte doos van Icarus’ van Frans Depeuter. In mijn inleiding bij de bloemlezing schrijf ik dat Paul Snoek zijn eigen realiteit heeft gebouwd, soms tegenstrijdig zoals zo veel in zijn leven, en dat hij als een middeleeuwse alchemist woorden tot poëzie smelt.”

Hoe ben je in het vertalersvak beland? “Ik ben toevallig beginnen vertalen. In 2015 vroeg een vriend mij om een paar gedichten uit het Nederlands in het Russisch te vertalen voor een poëziefestival dat hij organiseerde. Ik was al enkele jaren actief in de literaire wereld, ik schreef gedichten en proza, en ik werkte als redacteur in een literair tijdschrift, maar ik had geen ervaring met vertalen. Ik ging akkoord, vertaalde de gedichten en genoot onverwacht veel van het proces. Daarna durfde ik het aan nog iets te vertalen en ik stuurde mijn werk naar een literair tijdschrift. Het werd goed ontvangen en gepubliceerd. Sindsdien heb ik de Nederlandstalige literatuur beter leren kennen en ik ben erg gefascineerd door het werk van bekende auteurs, zoals Gerrit Achterberg, Martinus Nijhoff, Lucebert, Paul van Ostaijen, Hugo Claus enzovoort. Maar ook moderne Vlaamse poëzie vind ik interessant. Vanuit die interesse ben ik steeds meer gaan vertalen, want als je iets leuk vindt, wil je dat met anderen delen. En zoals ik al zei, geniet ik van het proces zelf, vooral als ik gedichten vertaal die ik graag lees. Nu ik al wat ervaring heb opgedaan, besef ik dat je als vertaler het best met je favoriete teksten werkt, zonder liefde lukt het vertalen niet. Je moet een tekst toch heel diep in je ziel planten om hem dan in je eigen taal te laten groeien.”

Krijg je vaak aanvragen voor vertaling van poëzie? “Ik krijg meer en meer aanvragen voor vertalingen. Zo was het toch voor de oorlog. Door de vreselijke gevechten die Rusland tegen Oekraïne voert, moet ik nu het grootste deel van mijn projecten stoppen.”

Welke andere Nederlandstalige auteur zou je graag vertalen? “Ik zou graag de gedichten van Karel van de Woestijne vertalen. Ik heb er al enkele uitgekozen en ben me aan het inlezen over zijn leven en oeuvre. Maar ik hou in mijn achterhoofd ook werken van andere auteurs zoals Louis Paul Boon of Willem Elsschot. Daarnaast zou ik graag nog meer tegenwoordige Vlaamse poëzie vertalen en nu denk ik eraan een bundel van antioorlogsgedichten samen te stellen voor een of ander Oekraïens tijdschrift. Maar ja, de oorlog hindert alles en het is niet meer mogelijk ver vooruit te plannen.”